Gezilecek Yerler
İLÇEMİZDE GEZİLEN TARİHİ YERLER
Kasımiye Medresesi
Mardin’in güneybatısındaki tepelerin altında yer alan medresenin yapımına Artuklu döneminde başlanmış ve Akkoyunlu Hükümdarı Cihangiroğlu Kasım Padişah döneminde 1457-1502 yıllarında tamamlanmıştır. Günümüze kadar mükemmel yapısıyla ayakta kalabilen iki katlı, kubbeli, tek ve açık avlulu medresenin inşasında düzgün kesme taş kullanılmıştır. Plan özellikleri, taş işçiliği ve süsleme motifleri bakımından ilgi çeken yapı, cami ve türbe ile birlikte külliye içerisinde yer almaktadır. Medresenin avlusunda bir çeşme ve büyükçe bir havuz bulunmaktadır.
Kırklar Kilisesi
Şehrin merkezinde Şar Mahallesinde yer alan yapı 569 yılında Süryani azizlerinden Mor Behnam ve kız kardeşi Saro adına inşa edilmiştir. Uzun bir avlunun doğu tarafındaki dikdörtgen planlı kilise, on iki kalın sütunla taşınan kemerlerle bölümlere ayrılmıştır. Kilisenin 400 yıllık ahşap kapıları, kök boya ile baskı perdeleri, içinde çan kulesi evi ve adeta dantel gibi işlenmiş taş oymacılığı örneklerinin yer aldığı divan çok etkileyicidir. 1170 yılında kırk şehitlere ait rölikler bu kiliseye getirilmiştir. Bugün Mardin Metropolitlik Kilisesidir.
Şeyhçabuk Camii
Yapım tarihi belli olmamakla birlikte, bugünkü şeklini 15. yüzyılda kazanmış olduğu düşünülmektedir. 19. yüzyılda iki sefer onarım görmüştür. Avlu duvarları ile çevrili cami, Mardin cami ve mescitlerinin genel özelliği olan enine yayılan bir plana sahiptir. Ana mekan, enine uzun iki beşik tonozla örtülü neften oluşmaktadır. Güney tarafında bulunan çapraz tonozla örtülmüş kısmın türbe ya da zikir yeri olması muhtemeldir. Tarihleri hakkında kesin bilgi olmayan ve şeyh isimleri ile anılan yapıları, Mardin’e Türklerin yerleştirilmeye başladığı devirlere indirmek mümkündür.
Mardin Müzesi
Mardin Merkez Şar Mahallesi, Birinci Cadde’de, Cumhuriyet Meydanı’nın kuzeyinde bir grup Süryani evinin arasında bulunan Müze binası, binanın doğu tarafına bitişik olan Meryem Ana Kilisesi’nin Müzeye bakan kapalı portelindeki kitabeye göre 1895 yılında Antakya Patriği İgnatios Behnam Banni tarafından Süryani Katolik Patrikhanesi olarak yaptırılmıştır. Müze binası, kurulu bulunduğu alandaki arazi eğiminin ve parsel derinliğinin fazla olması nedeniyle yapı tasarımı, teraslamalar biçiminde üç kat olarak gerçekleştirilmiştir.
Uzun bir süre dini amaçlı hizmet veren yapı, daha sonraları askeri garnizon, çeşitli siyasi partilerin merkezi, kooperatif binası, sağlık ocağı ve polis karakolu olarak kullanılmıştır. Bina’yı Süryani Katolik Vakfından satın alan Kültür Bakanlığı restorasyon yaptırmış ve 2000 yılında Mardin Müzesi’ni Zinciriye Medresesi’nden alarak bu binaya taşımıştır.
1947 yılından beri hizmet veren Mardin Müzesi, bünyesinde bulunan eserlerin çeşitliliği ile oldukça dikkat çekicidir. Şırnak, Batman ve Siirt illerimizde müze bulunmadığından buradaki eserlerin korunup sergilenmesi için de çalışmalar sürdüren müzede Paleolitik Çağdan MS 19.yy’a kadar olan dönemleri kapsayan buluntular sergilenmektedir. Müze’nin üç adet kapalı teşhir salonu ve iki adet açık teşhir alanı bulunmaktadır.
Gazi Paşa İlköğretim Okulu Binası
Mardin merkez Gazipaşa İlköğretim Okulu olarak kullanılan binanın yapımına 1892 yılında Lole adında mimarbaşı tarafından başlanmış ve II. Meşrutiyet döneminde 1907 tarihinde Süryani Kadim Cemaatinden Cebbur adında zengin bir kişi tarafından ev olarak hizmete açılmıştır. Bina uzun yıllar ev amaçlı kullanıldı.
Bina 4 kattan oluşmaktadır. 1. Kat: Mahzen ve tavla amacı ile yapılmıştır. Şu an ev olarak kullanılmaktadır. 2. Kat: Sokaktan büyük bir kapı ile geniş salona girilir. Bu katta 8 oda bulunmaktadır. 3. Kat: Bu katta 3 oda bulunmaktadır. 4. Kat: Bu katta 10 oda bulunmaktadır. Odaların içi mükemmel bir şekilde oyma taşlarla süslenmiş ve her odanın süslemeciliği, diğer odalardan farklıdır. Bina Cumhuriyetin ilk yıllarında eski Mardin Milletvekili Abdurrezzak ŞATANA’ya 12.500 TL karşılığında satılmış; aynı bina bir süre sonra Özel İdare Müdürlüğü’ne 17.500 TL karşılığında satılmıştır.
1934 yılından günümüze kadar eğitim-öğretim amaçlı olarak kullanılan ve halen Mardin Merkez Gazipaşa İlköğretim Okulu olarak anılan binada 10 derslik bulunmaktadır.
Latifiye Camii
Cumhuriyet Alanı’nın güneyindedir. Taçkapı yazıtından 1371’de Artuklu sultanlarından Melik Salih ve Melik Muzaffer zamanında görev almış Abdüllatif bin Abdullah tarafından, minaresi Mısır Valisi Muhammed Ziya Tayyar Paşa tarafından inşa ettirilmiştir. Günümüzdeki minare ise 1845’te Musul Valisi Gürcü Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Mardin ‘deki son Artuklu eserlerinden olan, enine dikdörtgen planlı ve mihrab önü kubbeli yapının portalı iyi korunmuştur. İki renkli taşlardan üç dilimli kemerli portalde, geometrik motifler örgülü ve yıldızlı bezemeler dikkati çeker. Caminin giriş kapıları, geç dönem Selçuklu ahşap işçiliğinin özgün örneklerinden olan minber ve mahfili görülmeye değer özelliktedir.
Ulu Cami
Artuklu Dönemi mimari örneklerinden, dilimli kubbesi ve büyük minaresiyle Mardin’in sembolü olan Mardin Ulu Cami kayıtlara göre iki minareli inşa edilmiştir. Caminin bugün mevcut olan tek minaresinin kare kaidesindeki yazıt, yapım tarihini 1176 olarak vermektedir, fakat bugünkü minare 1888/1889 yıllarında yeni ve elektik bir üslupla yapılmıştır.
Bazı süryani yazarlar kiliseden çevrildiğini söylerler. Yapı kiliseden çevrilmemiş olsa bile, yerinde eski bir kilisenin bulunması muhtemeldir. Yapı 12. yüzyıl Artuklu Dönemi mimarisinin temel özelliklerini yansıtır. Erken dönemde özellikle güneydoğuda meydana çıkan, mihrap önü kubbeli enine gelişen cami plan ve formunun çok önemli bir örneğidir. Yapının malzemesi düzgün kesme taştır. Ulu Cami’nin kubbesi dıştan yivleme tekniğiyle yapılmıştır. İlk olarak bu binada kullanılmış ve sonları Mardin’de gelenek halini almıştır ki bazı geç dönem Artuklu yapılarında karakteristiktir.
Caminin dikdörtgen avlusu kuzeyinde kalır. Avlunun güneyinde mihrap duvarına paralel, beşik tonozlu üç neften oluşan, mihrap duvarına yakın iki nefin kubbe ile kesildiği, enine gelişmiş, mihrap önü kubbeli bir şema görülür. Bu şema, aynı zamanda, çevredeki birçok yapı tarafından taklit edilmiş bir modeldir.
Zinciriye Medresesi
Kalenin hemen altındaki Medrese Mahallesinin kuzeyinde yer alan yapı, 1385 yılında Melik Necmeddin İsa tarafından yaptırılmıştır. Timur ve ordusuyla mücadele etmiş olan Melik İsa bir süre bu medresede hapsedildiğinden Sultan İsa Medresesi adıyla da tanınır. Açık avlulu ve iki katlı medresenin giriş kapısının taş işlemeleri ve dilimli kubbeleriyle ihtişamı görülmeye değer, buradan Mardin’i izlemek de büyük keyiftir. Medresede Sultan İsa Türbesi ve birçok eski kitabe vardır. Yapı yüksekte kurulduğu için geçmişte rasathane olarak kullanılmış ve bir dönem de müze olarak işlev görmüştür.
Surur Hanı
Ana caddenin üzerinde durumunu kısmen koruyabilmiş olarak ayakta olan 17.-18. yüzyıllarda yapılmış olabileceği düşünülen Kervansaray, dikdörtgen bir avlu etrafında, iki katlı revaklı mekanlardan meydana gelmiştir. Cadde üzerinde, girişin iki yanında beşer dükkan mevcuttur. Zaman içerisinde planı üzerinde birçok değişiklik yapılmıştır. Yakın geçmişte restorasyonu tamamlanan yapının içinde restoran ve kafe hizmetleri verilmektedir.
Eski PTT Binası
1890 yılında Şatana ailesi tarafından Ermeni mimar Lole’ye yaptırılan ve Mardin sivil mimarisinin en güzel örneklerinden biri olan yapı, Şehidiye Camii’nin karşısında bulunmaktadır. Bina zengin ve görkemli taş işçiliğiyle dikkati çeker. Yakın zamana kadar PTT binası olarak kullanılmıştır.
Şehidiye Medresesi Camii
13. Yüzyılın başlarında Artuklu Sultanı Melik Nasreddin Artuk Aslan tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Güney tarafında iki nefli mescidin yer aldığı revaklı avlulu ve eyvanlı bir medresedir. Medresede, onarım ve eklemelerle birçok değişiklik yapıldığından medresenin orijinal durumundan pek az şey kalmıştır.
Yapının yıkılmış olan minaresi 1916/17 yıllarında Ermeni mimar Lole tarafından eklektik bir üslupla ve iskelesiz olarak inşa edilmiştir. Medresede en çok oynanmış olan yerlerden biri camidir. İki enine nefli ve ilk yapıldığında oldukça süslü bir cepheye sahip olduğu anlaşılan cami kısmı devamlı değişmiştir.
Kentsel Sit Alanı
Mardin’in kentle özdeşleşen evleri gerek plansal özellikleri, gerekse malzeme ve bezemeleriyle Anadolu konut mimarisinde ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Ovaya doğru alçalan teraslar üzerinde yoğun ve sıkışık şekilde adeta birbirinin üzerine yığılmış gibi biçimlenen konutların oluşturduğu böyle bir manzarayı Anadolu’nun başka bir şehrinde görmek mümkün değildir. İçinde yaşamın devam etmesi sayesinde eski yerleşimdeki orijinal yapılar özgünlüğünü fazla kaybetmemiştir.
Kalenin eteğinden başlayarak ovaya doğru inen evler arasındaki kot farkı 50-150 metredir. Geleneksel evlerin tümünün cephesi sadece güneye, Mardin Ovası’na bakar. Tepenin eğimi üzerinde kuruldukları için en az iki katlı olan evler birbirinin manzarasını kapatmaz.
Bölgede bolca çıkarılan kalker taşı, yapı üretimine egemen olmuştur. Ceviz kapı, pencere, dolap ve tahtlar da mimarinin vazgeçilmez unsurlarıdır. Taşın rahatça işlenebilir özellikte olması sayesinde zengin süslemeler ortaya çıkmıştır. Ocaktan çıkartıldıktan bir süre sonra sertleşen bu kireç taşı Mardin yapılarında bugün de kullanılmaktadır. Üstlerinin sıvanmasına gerek duyulmayan taş duvarlar belirli zamanlarda taş kırıntılarından elde edilen kum ile temizlenir. Taşların özelliklerinden dolayı evlerin içi yazları serin, kışları sıcak olur.
Sabancı Kent Müzesi
Süvari Kışlası olarak yapılan sonra Vergi Dairesi Binası olarak kullanılan bina Sabancı Vakfı tarafından müze ve sanat galerisine dönüştürülmüştür. Şehir merkezinde bulunan iki katlı tarihi yapının 2006 yılında başlayan restorasyonu tamamlandıktan sonra üst kat Kent Müzesi olarak, alt kat ise sanat galerisi olarak düzenlenip 01 Ekim 2009 tarihinde hizmete açılmıştır.
Hatuniye Medresesi
Gül Mahallesindedir. Kutbeddin İlgazi’nin annesi Sıtti Radviye Hatun tarafından 1184-85 yıllarında yaptırılmıştır. Medrese iki eyvanlıdır, avlusu revaklıdır ve iki katlı bir yapıdır. Ana eyvanın yanında, içi rölyef bezemeli tromplu kubbesi ile türbe yer alır. Medreseye bitişik aynı tarihli cami içinde Hz. Muhammed’e ait olduğu kabul edilen ayak izi mevcuttur. Lahitler bu yöredeki Artuklu eserlerinin en önemlilerinden biri olan bu medreseyi ayrıcalıklı bir konuma sokar. Medresenin güneyinde yer alan aynı tarihli hamam, günümüze değin pek çok onarım geçirmiş olup bugün hizmet vermeye devam etmektedir.
Abbaralar
Eski Mardin’in labirent benzeri sokakları birbirine yer yer binaların altından geçen abbara adlı geçitlerle bağlanır. Kelime anlamı Arapçada “kapalı yer” olan abbaralar Mardin’in en önemli mimari özelliklerinden biridir. Kentin fiziksel yapısı nedeniyle özel alanın altında ortaya çıkmış bu kamusal alanlar şehir halkını yaz mevsiminde sıcaktan, kış mevsiminde de sert, soğuk rüzgardan ve yağmurdan korurlar.
Deyrulzafaran Manastırı
Mardin’in 5 km doğusunda bulunan, 1932’ye kadar 640 yıl boyunca Süryani Ortodoks patriklerinin ikamet yeri olan ve üç kattan oluşan manastır 5.yüzyıldan başlayarak farklı zamanlarda yapılan eklentilerle bugünkü haline 18. yüzyılda kavuşmuştur. Manastır, Milattan önce Güneş Tapınağı daha sonrada Romalılarca kale olarak kullanılan bir kompleks üzerine inşa edilmiştir. Mardin ve Kefertüth Metropoliti Aziz Hananyo’nun 793 yılında başlattığı büyük bir tadilat sonrasında manastır onun adıyla Mor Hananyo Manastırı olarak anıldı.
15. yüzyıldan sonra da manastırın etrafında yetişen zafaran (safran) bitkisisnden dolayı Deyrulzafaran (Safran Manastırı) adıyla anılmaya başlandı. Kubbeleri, kemerli sütunları, ahşap el işlemeleri, iç ve dış mekanlardaki taş nakışları ile güzel bir mimari örneği olan manastır uzun tarihi boyunca Süryani Kilisesi’nin dini eğitim merkezlerinden biriydi. 1876 yılında dönemin patriği İngiltere’den satın aldığı bölgenin ilk matbaasını manastıra getirtti. 1969 yılına kadar Süryanice, Arapça, Osmanlıca ve Türkçe kitaplar bu matbaada basıldı. Mardin Metropoliti’nin ikametgahı olan Deyrulzafaran Manastırı bugün de Süryani Kilisesinin önemli dini merkezlerinden biridir.
Dara Antik Kenti
Yukarı Mezopotamya’nın en önemli yerleşim yerlerinden biridir. Günümüze ulaşan belgeler Dara şehrinin M.Ö. 3. yüzyılın ikinci yarısında Partlar tarafından kurulduğunu göstermektedir. 6. yüzyılın başlarında ise Bizans İmparatoru İmparator Anastasius’un girişimiyle ülkenin doğu sınırını Sasaniler’e karşı korumak amacıyla burada bir askeri garnizon kurulmuştur. Dara, imparatorluğun Fırat boylarındaki savunma zincirinin önemli bir halkasıydı. Aynı zamanda sivil yerleşim yeri olarak da planlanmıştır. Şehrin çevresi 4 kilometrelik bir surla korunmuştur. İç kale kentin kuzeyinde, 50 metre yüksekliğindeki bir tepenin düzlüğüne kurulmuştur. Kentin taşocakları, mezarlığı, agorası ve su sarnıçları görülebilmektedir; kendisi ise köy evlerinin altında kalmıştır.
Mardin yönünden gidildiğinde Dara tabelasından saptıktan bir süre sonra surların dışında kalan taş ocakları, ardından da kaya mezarları görünür. Köy merkezinden sola doğru ilerlendiğinde etkileyici güzellikteki su sarnıcına ulaşılır. Bu noktadan bakıldığında Dara şehrini çevreleyen surlar da açık bir şekilde görünmektedir. Köyün merkezine döndükten sonra eski bir kilise kalıntısı olup halk arasında “Zindan” diye isimlendirilen yapıya gelinir. Binanın su sarnıcı olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Dara 11-13. yüzyıllarda Artuklu hakimiyetinde kalmış, 13. yüzyılda İlhanlılar tarafından tahrip edildikten sonra küçük bir köye dönüşmüştür.
